ه نام یکتای بی همتا

 به نقل از مرحوم :سعیدی فرزند علم ( از اولاد دلمراد خان) تیره اسکندرزهی .طایفه بزرگ سارانی و تائید بزرگواران درگذشته : حاج عباسعلی فرزند فقیر( از تیره محمودزهی ) و شاهمراد فرزند پیری از( اولاد مراد) تیره اسکندرزهی که ازاحوال جد بزرگش دلمراد خان چنین نقل نموده که وی در زمان حکومت زندیه بر ایران میزیسته و در مردانگی . رشادت و دلاوری شهرت فراوان داشته.

همزمان با او قوم ترکمن در ترکمن صحرا (گلستان امروزی) به واسطه حکمرانی بازماندگان نادرشاه افشار که به لطف کریمخان زند همچنان حکومت خراسان در اختیارشان باقی مانده بود وبر اثر بی کفایتی ایشان (بازماندگان نادرشاه) در تامین امنیت شهرهای خراسان.  ترکمن ها در شمال قدرت فراوانی یافته تا جایی که هر ساله اقدام به دست اندازی و چپاول دیگر شهرها از جمله دامغان. سبزوار.کاشمر. مشهد و بیرجند میکردند و چون کسی را در مقابل خود نمی دیدند پایشان به سیستان نیز باز شد. مال و اموال مردم را به غارت برده جوانان را سر می بریدند ودختران زیبا روی را با خود می بردند. مردم سیستان این رفتار را بر خود برنتابیده ودر صدد پیشگیری برآمدند. از جمله  اقوامی که پیشرو این امر بودند :اقوام  براهویی.نارویی .بارانی. میر . دهمرده. شهرکی. جهانتیغ و تعدادی دیگر از اقوام سیستانی بودندکه به همت سرداران و جوانان غیور خود در مقابل مهاجمین ترکمن ایستادگی کردند. امابه دلایلی از جمله نابرابری قدرت رزمی و استفاده ترکمنها از تیر و کمان بر خلاف یلان سیستانی که عمدتا مردان میدان نبرد تن به تن و شمشیر زنانی قهار بودند دچارتلفات جانی بسیاری می شدند. سرکرده چپاولگران ترکمن در آن زمان حسن کاچه (حسن دیوانه) و آشور جنگه(گاو نر خشن) نام داشتند. به دستور آنان سینه جوانانی که درمقابل آنان به نبرد بر میخواستند را شکافته و جگرشان را بیرون می کشیدند. به خیال خود با این عمل از دیگر مردم زهره چشم گرفته تا پس از آن کسی جرات قد علم کردن دربرابر ظلمشان را نداشته باشد.

سرانجام یکی از سرداران سیستان نامه ای به حکومت مرکزی نوشته و اوضاع را شرح میدهد.حاکم وقت پس از خواندن نامه  دستور داد یک به یک پهلوانان نامی منطقه را گردآوری و با آزمونهای متعدد شخصی لایق و نیرومند را برای سرکردگی گروه انتخاب کنند. هر یک از پهلوانان شروع به نمایش و قدرت نمایی میکند برگزیده ها به نبرد تن به تن پرداخته تا نوبت به دلمراد فرزند اسکندر میرسد. هیچ کس را یارای مقابله با قدرت دلمراد جوان نبود یکی از آزمونهای انتهایی این بود که حکم میکنند باید گاو نری راکه حدود 5 سال سن داشته باشد با یک ضربه شمشیر سر بزند. چنین  مشهور است که برای یافتن گاوی با این مشخصات به نیزار های هامون رفتند و دلمراد پیشاپیش همه گاوی را به آنها نشان میدهد و آمرین تایید میکنند که همین خوب است. او به دنبال گاو رفته و زمانی که دیگران به اومیرسند شاهد سر جداشده گاو و شمشیر دلمراد هستند که تا نیمه در زمین فرو رفته. ازاین رو در می یابند که تنها شخصی که میتواند با ترکمن ها رو در رو شود دلمراد فرزند اسکندر است.

لشکری از مردان رزمی سیستان به فرماندهی دلمراد تشکیل میشود.جوانان طایفه سارانی به لطف مساعدت سردار وقت طایفه (سردار نوری) بیشترین حضور رادر این جمع دارند. با پیشنهاد فرمانده لشکر( دلمراد) حکومت مرکزی تعداد یکصد قبضه تفنگ فتیله ای . تعدادی تیر و کمان و نیزه های 3 متری و اسبان قوی در اختیارجنگجویان قرار میدهد. در آن زمان این اسلحه ها فقط در اختیار قوای مرکزی بوده و باقرار گرفتن آنها در اختیار لشکر مذکور به واقع دلمراد به عنوان سردار لشکر زندیه عازم میدان نبرد میشود. لشکر در حوالی نهبندان کنونی بر بالای گذرگاه  مهاجمین سنگر گیری میکند. ترکمنها در مسیربازگشت از بلوچستان بوده و سرمست از غنائم بدست آمده  به کمینگاه لشکر دلمراد میرسند. دلمراد بربالای صخره ای  در مقابل  آنان قرار گرفته و با صدای بلند سرکرده مهاجمین را به نبرد تن به تن فرا میخواند.

(آشور جنگه) پیش آمده و با او کشتی میگیرد. دلمراد با هیبتی محکم آشورجنگه را آنچنان بین بازوانش می فشارد که خون از دهانش بیرون میزند. و هنگامی رهایش میکند که گویی هیچ وقت زنده نبوده. (حسن کاچه)  با مشاهده این صحنه به سمت دلمراد هجوم آورده اما او با چابکی  دست به شمشیر شده  و آنچنان ضربتی به کاچه میزند که اسب و سوار دردم جان میدهند...

دلمراد حکم تیر میدهد. مهاجمان ترکمن تیر باران میشوند. گفته شده 4جوال (نوعی کیسه بزرگ) از سرهای مهاجمین ترکمن پر میکنند و به دربار زندیه میبرند. در آنجا جشنی به مناسبت پیروزی دلمراد گرفته شد. پادشاه زند به دلمراد فرزند اسکندر . لقب خان داده و او را دلمراد خان غیور میخواند . همچنین از ملک سیستان تاچخانسور را به دلمراد خان میبخشد .

با تشکر فراوان از برادر بزرگوار یوسف سارانی و همکاری فرزند عزیزشان مرتضی

  خان (صورت قدیم خاقان) واژه ای به معنای رئیس قوم است که به سران قبائل ترک و مغول و بعدها ایرانی و همچنین برخی ملاکین و اربابان که دارای موقعیت خاص قومی بودند، اطلاق می‌شده‌است.

طبق نظریه جدید خان ریشه در زبان مغولی ندارد. خان واژه ای هندو-اروپائی است که ریشه آن به واژه Kan- و kanva در سانسکریت برمی گردد. کان در سانسکریت به معنی رئیس - شاه - بزرگ - امیر - رئیس ده و شهر و ... می باشد.

اما آنچه به اثبات رسیده است کاربرد خان بصورت نام یا لقب تا زمان صفویان مرسوم نبوده و و پس از آن در زمان افشاریه براثر فرهنگ باقی مانده از حکومت ایلخانان و تیموریان  که قبل از صفویان بر ایران حکومت کرده بودند و با همان تعاریف فوق و گاه بصورت پسوند یا پیشوند نام کوچک  افراد متداول گردید.

میتوان شروع این کاربردها را از مناطق مرکزی و غربی ایران در بین ( قوم لر و لک ) دانست.خواستگاه کریم خان زند. و این نخستین باری بود که این لقب به شرق ایران و منطقه سیستان راه یافته و اساسا افتخاری و اکتسابی بوده است.